Мар’яна ван Хіртум
Дзівацтвы

Marianne van Hirtum

Les Insolites

Я забіў тату і маму маленькім відэльцам — маленькім відэльцам — прыняўшы іх за птушак між дрэўцаў. Забіў бацькоў дзядулевымі шчыпцамі для цукру, і мой паважаны кумір ні слова не прараніў, мо з таго, што ранкам сваю галаву паважна яму хілю я. Кот суседкі мяне ўжо вартуе. Ён побач са мной сядзіць і за тым, што раблю, пільна глядзіць – у яго расчасаная шэрстка, бы футра трусінае, і вочы па форме, бы яйкі бусліныя.

Цяпер я сірата і мне сумна да смерці аднаму:

я кінуў працу: я плачу — тулюся да маленькай труны, дзе побач спяць у абдымках:

тата і мама, якіх я забіў відэльцам у кляты дзень майго шаснаццацігоддзя.

Чароўныя тыгры
падпальваеце беладонну
звяры ў расквечаных шаўках
збаўце нас ад пагрозы
нягеглага існавання
не будучы самі такімі
позірку вашага мусіць хапіць
умольны раёк вачэй чорных
якімі набрынялі вашы строі
галовы адчайныя
дрэйфуючы ў моры клетак
якімі сінімі кварцамі жаданняў
здабылі вы нашу свабоду
быць чалавекам

У гэтых пакоях
ранішні мёд прасочыцца ў мяне
бо гэта пакоі духу
Аднак мяне дасягае
спіральная мяккасць тваіх светлых валасоў
Пад шклом непразрыстым я ўмею
танцаваць снягамі:
адразу бачу сябе
гатовай сказаць усё
Хай маладосць старызнікаў наблізіцца
чым можаце мяне вы папікнуць
— няма жоўтых закляццяў і мала надзеі:
я слухаю як граюць гандолы
на струнах расольнага ветру
Мне марай жыццё маманта
ў лістоце цвярдзейшай
за тры камяні нашага кахання
Калі табе нечага болей сказаць
прыйдзі і раздзялі маю цыліндрычную адзіноту
дзве маленькія дзяўчынкі будуць кружыць вакол нас
Я магу злучыць свае рукі
на тваім жаночым целе:
найкаштоўнейшай будзе твая трохвугольная галава
паміж грудзей
Сёння раніцай я звер
здольны на ўсё

Яны дарэмна адпрэчылі
усё што змаглі
начныя званы
і мядзведзь закульгаў яшчэ больш
за зброю без вачэй
Пашча шукала месца на пысе
і не знайшла
на спіне засталася
толькі лесвіца з поўсці
вечны ланцуг мядзведзя
што ўзнімаецца і апускаецца

Сакрэт мядзведзя раскрыты
ў музыцы пары празрыстых вачэй
Бачу картэж
чырвоны шум
быццам гук кастаньет

Пяць вечнасцяў мы лушчылі
зялёныя планеты
прайшлі крыжападобныя краіны

Ці можна цяпер прайсці
дарогі па-над зямлёй?

Я атрымаю жаданую смерць,
з яе карункамі зжаўцелага жалеза, з яе саламянымі дамкратамі.
Яна застане мяне ў даліне цюлю,
калі адзіная пяшчота дня
з’явіцца залатой змяёй,
святло ліючы на пятым удары гадзінніка.

Тады чароўная птушка, агорнутая мантыяй паўстання,
выдасць жамчужны санэт са слоў
бразготкі, мокрай пад ветрам.
Сонца не будзе свяціць,
каб ценем сваім засведчыць маю худзізну.

Пайшлі, мае добрыя коні!
Узніміце мяне на свае гранітныя плечы.
Звяжыце мае астылыя запясці:
у прыцемках лес раскрываецца, як пучок чырвоных бабоў,
і мяне чакае паток моцнага сіняга віна.

Цішыня адчыняе дзверы, яны ўрэшце становяцца вадкімі,
быццам акружаныя пашчамі ночы.

Самы апошні белы вяпрук,
якога спужаю, паварочваецца спіной.

Хто шукае, хай сыйдзе адсюль.
Не цела юнака я пакіну,
галава ў ручаі, ногі з пунсовага перламутру,

у форме Вялікага Парасона.

Прыяднаўшыся да сюррэалісцкай супольнасці напрыканцы 1950-х, Мар’яна ван Хіртум была адной з яе найяскравейшых фігур ў працэсе рэабілітацыі руху ў культурным жыцці пасляваеннай Францыі. Народжаная, па ўласнай фармулёўцы, у мядзвежай шкуры сюррэалізму, ван Хіртум стала адной з найбольш шчырых абаронцаў сюррэалісцкіх прынцыпаў, адной з найбольш апантаных апалагетак татальнага нонканфармізму. Акрамя паэтычнай творчасці, поўнай абсэсіўнай, эратызаванай вобразнасці, цікаўнасці да дзіцячага досведу і тыпова сюррэалісцкага гумару, увагі таксама заслугоўваюць ейныя малюнкі, жывапісныя і пластычныя работы.

Усе вершы падборкі (за выключэннем апошняга) узятыя са зборніка Дзівацтвы (Les Insolites, 1956). Верш Гімн Вялікаму Парасону ўзяты са зборніка Матэматычная ноч (La nuit mathématique, 1976).