Антанэн Арто
Пра самагубства

Antonin Artaud

Sur le suicide

Перад тым як забіваць сябе, я прашу, каб мяне пераканалі у маім існаванні: я хацеў бы быць упэўнены ў тым, што памру. Жыццё мне ўяўляецца адно толькі згодай на бачную зразумеласць рэчаў і на іхняе злучэнне духам. Я ўжо не адчуваю сябе неадольным скрыжаваннем рэчаў; смерць ачуньвае, адасабляючы нас ад прыроды, але што калі я ўжо толькі рэшта болю, праз якую рэчы не паміраюць?

Калі я заб’ю сябе, то не дзеля таго, каб сябе знішчыць, але каб сябе аднавіць: самазабойства толькі мае дапамагчы мне шалёна адваяваць сябе, нястрымна ўварвацца ва ўласнае існаванне, апярэдзіць няўпэўнены зрух бога. Самазабойствам я наноў праектую сябе ў прыроду, я ўпершыню надаю рэчам Форму маёй уласнай волі. Я вызваляю сябе ад умовы мець гэтыя органы, што так няўдала прыладжаны да майго я, і жыццё для мяне ўжо не будзе нейкай абсурднай выпадковасцю, дзе нельга думаць іншае ад таго, аб чым мне дазволена думаць. Такім чынам я абіраю ўласнае мысленне і накірунак для сваіх дзеяў, імкненняў, сваёй рэчаіснасці. Я змяшчаю сябе паміж пачварнасцю і прыгажосцю, паміж ліхам і дабром. Я раблюся нібыта падвешаным, без аніякага нахілу, нейтральным, раблюся здабычай раўнавагі добрых і благіх памкненняў.

Паколькі жыццё само па сабе нічога не вырашае, яно не мае нічога ад існавання па выбары, згодзе, уласным рашэнні. Жыццё — толькі шэраг жаданняў і супрацьлеглых сілаў, маленькіх супярэчнасцяў, якія да чаго-небудзь прыводзяць або знікаюць у залежнасці ад абставінаў гнюснай выпадковасці. Ліха закладзена ў кожным з нас няроўна — як геній, як вар’яцтва. Дабро, як і ліха, — вынік абставінаў і больш ці менш моцных дрожджаў.

На маю думку, агідна быць створаным і жыць, калі адчуваеш сябе нават у найменшых праявах, у найменш асэнсаваных момантах свайго існавання няўмольна прадвызначаным. У рэшце рэштаў, мы адно толькі дрэвы, і зусім верагодна, што на якім-небудзь заломе дрэва майго радаводу пазначана, што ў зададзены дзень я заб’ю сябе.

Нават сама ідэя свабоды самагубства валіцца, нібы падсечанае дрэва. Я не ствараю ні часу, ні месца майго самазабойства. Я нават не вынаходжу сам гэты намер — дык ці адчую я што-небудзь, калі мае карані абарвуцца?

Магчыма, у гэты момант маё існаванне растворыцца, аднак — калі яно застанецца суцэльным — як змогуць адгукнуцца мае зруйнаваныя органы, якімі немагчымымі органамі заўважу я гэты разрыў? Я адчуваю на сабе подых смерці нібы нейкі струмень, нібы вокамгненны кідок маланкі, магутнасць якога я нават не магy сабе ўявіць. Смерць мроіцца мне асалодай, віхруючымі лабірынтамі, і дзе ж там, сярод іх, думка пра маё існаванне?

Але вось, знянацку, пан-Бог — нібы ўдар кулаком, нібы ўзмах касой святла. Я свядома развітаўся з жыццём, я наважыўся перажыць уласны лёс!

Ён, гэты Бог, авалодаў мной ажно да абсурду; ён прытрымліваў маё жыццё ў пустэчы адмаўленняў і бязлітасных выракаў ад сябе самога, ён вынішчыў ува мне нават найменшыя памкненні свядомага, прачулага жыцця. Ён прымусіў мяне быць нейкім аўтаматам, які спраўна дзейнічаў, але ўсё ж такі аказаўся здольным адчуць разрыў сваёй падсвядомасці.

І вось тады я захацеў давесці, што жыву, захацеў уз’яднацца са звонкай сапраўднасцю рэчаў і зламаць няўхільнасць уласнага лёсу.

А гэты Бог, што кажа ён?

Я не адчуваў жыцця; колазварот усялякай духоўнай ідэі паўставаў перада мной быццам перасохлая рака. Жыццё не было для мяне мэтай, не было формай, яно было шэрагам разважанняў. Разваг, што марна беглі па коле, і разваг, што не беглі, а былі ўва мне нібыта нейкія комплексы пачуццяў, якія мая воля няздольная была зафіксаваць.

Нават каб дайсці да стану самагубства, мне неабходна было дачакацца вяртання майго я, мне патрэбна свабодная гульня ўсіх складнікаў майго існавання. Бог увагнаў мяне ў роспач, нібыта ў сузор’е тупікоў, чые промні сыходзяцца на мне. Я не магу ні памерці, ні жыць, ні нават жадаць памерці ці жыць. І ўсе людзі да мяне падобныя.

Эсэ ўпершыню апублікаванае як адказ на апытанне часопіса Зялёны дыск (Le disque vert, №1, студзень 1925). Тэма самагубства, бадай, адна з самых плённых у інтэлектуальнай спадчыне аўтара; таксама варта ўзгадаць яго адказ на апытанне Самагубства — вырашэнне? у другім нумары Сюррэалісцкай рэвалюцыі або эсэ Ван Гог, самазабіты грамадствам, якое можна лічыць творчым тэстаментам Арто.

Пераклад, выкананы Юрасем Барысевічам, прыводзіцца паводле часопіса Крыніца (№5, 1995).