Ліст да рэктараў еўрапейскіх універсітэтаў

Lettre aux recteurs des universités européennes

Пане рэктар!

У цесным катуху, які вы завяце Мысленнем, промні духу гніюць, быццам салома.

Досыць гульняў з мовай, сінтаксічных хітрыкаў, жанглёрства фармулёўкамі: прыйшоў час вынайсці велічны Закон Сэрца — Закон, які мае быць не звычайным законам і турмой, але ж павадыром духу, заблукаўшага ва ўласным лабірынце. Далей за ўсё, чаго магла б калі-небудзь крануцца навука — там, дзе ніткі розуму ірвуцца аб аблокі, — існуе гэты лабірынт, цэнтр сыходжання ўсіх сілаў быцця, апошніх атожылкаў Духу. Наш Дух блукае ў гэтым лабірынце рухомых і заўжды недарэчных сценаў, па-за ўсімі вядомымі формамі думкі, падпільноўваючы свае найбольш патаемныя і нечаканыя крокі — тыя, што выдаюць на адкрыццё, на подых ветру аднекуль, ці не з нябёсаў.

Аднак парода продкаў атухла. Еўропа застывае і паволі ператвараецца ў мумію пад бінтамі сваіх межаў, заводаў, судоў, універсітэтаў. 3амарожаны Дух трэскае спаміж каменных маснічын, з якіх на ім ладзяць падлогу. І вінаватыя ў гэтым вашы спляснелыя сістэмы, ваша логіка два на два чатыры, вінаватыя ў гэтым вы, Рэктары, трапіўшыя ў сіло сілагізмаў. Вы вырабляеце інжынераў, суддзяў, дактароў, якія не зважаюць на сапраўдныя таямніцы цела і касмічныя законы быцця; невідушчых ілжэнавукоўцаў, якія няздольныя нічога ўбачыць пa той бок зямлі, філосафаў, якія пнуцца перабудаваць Дух. Нават найменшая дзея спантаннай творчасці ёсць больш складаным і патаемным светам, чымсьці якая-кольвечы метафізіка.

Адчапіцеся жа ад нас, панове: вы ўсяго толькі узурпатары. Па якім праве вы ўзяліся накіроўваць свядомасць і выпісваць дыпломы Духу?

Пра дух вы не ведаеце нічога, вы не заўважаеце ягоных найбольш утоеных, найбольш істотных адгалінаванняў, тых выкапнёвых адбіткаў, што гэтак блізкія да нашых уласных вытокаў, тых слядоў, што зрэдку нам шчасціць знайсці ў найцямнейшых пакладах нашага мозra.

Нават ад імя вашай логікі мы кажам вам: Жыццё смуродзіць, панове. 3ірніце на вашыя твары, паглядзіце і на вашу прадукцыю. Скрозь сіта вашых дыпломаў праходзіць змарнелая, згубленая моладзь. Свет паранены вамі, панове, і для гэтага свету тым нават лепей, але хай жа б ён крыху менш зважаў на вучоную галаву чалавецтва.

Ліст без спіса падпісантаў быў апублікаваны ў трэцім нумары Сюррэалісцкай рэвалюцыі за красавік 1925, рэдактарам якога выступіў Антанэн Арто. Тэкст у значнай ступені, але не цалкам, напісаны таксама Арто (у ліку суаўтараў можна з пэўнасцю адзначыць Мішэля Лерыса). Гэты ліст, лаканічны ўзор грамадскага ўзрушэння ранняга сюррэалізму, ёсць першым з пяці калектыўных лістоў-маніфестаў, надрукаваных у тым жа нумары Сюррэалісцкай рэвалюцыі і адрасаваных у тым ліку Папе Рымскаму, Далай-Ламе, будыйскім школам і галоўным урачам псіхіятрычных лячэбніц.

Пераклад, выкананы Юрасем Барысевічам, прыводзіцца (з нязначнымі праўкамі) паводле часопіса Крыніца (№5, 1995).