Антанэн Арто
Маніфест на яснай мове

Antonin Artaud

Manifeste en langage clair

Калі я не веру ні ў ліха, ні ў дабро, калі я адчуваю ў сабе пэўныя схільнасці да разбурэння, калі ў парадку прычын я не знаходжу нічога слушнага, з чым я мог бы пагадзіцца, то самой прычынай таго ёсць мая плоць.

Я разбураю, бо ўсё, што паходзіць ад розуму, мне не пасуе. Цяпер я веру толькі ў сведчанні таго, што ўзбуджае маю сарцавіну, а не таго, што звяртаецца да майго розуму. Што да нервнай сістэмы, то я адкрыў у ёй розныя паверхі. Цяпер я адчуваю ў сабе здольнасць вылучыць розныя віды сведчанняў. Для мяне існуе сведчанне ў прасторы чыстай плоці, і яно не мае нічога агульнага са сведчаннем розуму. Адвечны канфлікт паміж сэрцам і розумам вылучаецца ў самой маёй плоці, але ж плоці, пранізанай нервамі. У прасторы няўлоўна пачуццёвага вобраз, вынашаны маімі нервамі, прымае форму найвышэйшай разумовасці, і я адмаўляюся пазбаўляць яго гэтай якасці. Менавіта такім чынам я спрыяю нараджэнню пэўнай задумы, якая нясе ў сабе саму бліскучую навальніцу рэчаў, якая захоплівае мяне громам сатварэння. Ніводны вобраз не задавальняе мяне, калі ў той жа час ён не ёсць Пазнаннем, калі ён не прыносіць разам з празрыстасцю яшчэ і змястоўнасць. Стомлены дыскурсіўным розумам дух прагне трапіць у шасцярні новай, абсалютнай гравітацыі. Для мяне гэта нешта кшталту вярхоўнай перабудовы, удзел у якой прымаюць толькі законы Алагічнага, а перамагае вынаходжанне новага Сэнсу. Сэнсу, які загубіўся ў бязладдзі наркотыкаў, Сэнсу, што надае рысы глыбіннага разумення нават супярэчлівым прывідам мар. Гэты Сэнс ёсць перамогай духу над самім сабою, і хаця розум не можа яго раскласці, ён існуе, няхай выключна ўнутры духу. Ён ёсць парадкам, ён ёсць разуменнем, ён ёсць азначэннем хаосу. Але ён не прымае гэты хаос як ёсць, ён растлумачвае яго, а растлумачыўшы губляе. Ён ёсць логікай алагічнага. І гэтым усё сказана. Мая празрыстая неразумнасць не баіцца хаосу.

Я не адмаўляюся ад праяў Духу. Я ўсяго толькі хачу перамясціць свой дух кудысьці ў іншую прастору, разам з ягонымі законамі і ягонымі органамі. Я не паддаюся палавому аўтаматызму духу, наадварот, у гэтым аўтаматызме я спрабую адасобіць тыя знаходкі, на якія ясны розум проста няздольны. Я паддаюся ліхаманцы мар, але з адзінай мэтай вывесці з іх новыя законы. Я шукаю не выпадковыя прароцтвы, а множанні, тонкасці, разумовы позірк сярод трызнення. Ёсць нож, і я памятаю пра яго.

Але нож гэты напалову ў марах, і я засаджваю яго ў сабе, не дазваляючы яму наблізіцца да мяжы маіх ясных адчуванняў.

Належнае вобразнай прасторы не раскладваецца розумам і мусіць заставацца ў вобразнай прасторы пад пагрозаю знішчэння.

Аднак і ў вобразах ёсць доля разумнага, і ў свеце ўяўнай жыццёвасці ёсць вобразы не меней ясныя.

У несвядомым кішэнні духу ўключаецца нешта, шматаблічнае і зіхатлівае, уласцівае звярам. Гэтае воблака пылу, няздольнае адчуваць, але здольнае мысліць, раздае загады паводле выведзеных знутры самога сябе законаў на самай мяжы яснага розуму і свядомасці ці пераадоленага розуму.

Ва ўзвышанай прасторы вобразаў ні ілюзіі як такой, то-бок матэрыяльнай памылкі, ні тым болей ілюзіі пазнання не існуе; і тым болей сэнс новага пазнання можа і мусіць сыходзіць да рэальнасці жыцця.

Ісціна жыцця — у парывістасці матэрыі. Пасярод паняццяў дух чалавека чэзне. Не патрабуйце ад яго самазадаволенасці, патрабуйце ад яго спакою і веры ў тое, што ён знайшоў сваё месца. Але адзіны, хто бывае па-сапраўднаму спакойным — гэта Вар’ят.

Тэкст уваходзіць у зборнік Пупавіна лімбаў (L’Ombilic des limbes, 1925) і з’яўляецца ці не найцікавейшым тэкстам Арто з перыяду яго сюррэалісцкай дзейнасці. У маніфесце аўтар здзяйсняе спробу намеціць — з дапамогай адзінага прыдатнага для гэтай задачы сінтаксісу — няўлоўную схему працы ўласнай свядомасці, апісаць механізм творчасці і акрэсліць яго непазбыўную праблематычнасць, якая паходзіць з адвечнага канфлікту сэрца і розуму.

Ражэ Вітрак — авангардны драматург, адзін з найбліжэйшых таварышаў Арто. Удвух яны заснавалі адзіную сюррэалісцкую тэатральную ініцыятыву — Тэатр Альфрэд-Жары.