Антанэн Арто
Крывяны фантан

Antonin Artaud

Le jet de sang

Пераклад Алеся Асташонка
ЮНАК. Я кахаю цябе, і ўсё цудоўна.
ДЗЯЎЧЫНА (голас напружаны). Ты кахаеш мяне, і ўсё цудоўна.
ЮНАК (на тон ніжэй). Я кахаю цябе, і ўсё цудоўна.
ДЗЯЎЧЫНА (яшчэ на тон ніжэй). Ты кахаеш мяне, і ўсё цудоўна.
ЮНАК (раптам спыняе яе). Я цябе кахаю. (Маўчыць.) Устань насупраць мяне.
ДЗЯЎЧЫНА (тая ж гульня, устае насупраць яго). Вось.
ЮНАК (захоплена, пранізліва). Я кахаю цябе, я вялікі, я светлы, я моцны...
ДЗЯЎЧЫНА (таксама пранізліва). Мы кахаем адно аднаго.
ЮНАК. Мы моцныя. Ах, як выдатна зладжаны свет!
Маўчанне. Чуваць, быццам круціцца велізарнае кола — творца ветру. Ураган разносіць маладых людзей у розныя бакі. У гэты момант відаць, як наштурхоўваюцца адно на адно два нябесныя свяцілы, відаць ногі жывое істоты, што падаюць разам з ступакамі, рукамі, фрызурамі, маскамі, каланадамі, порцікамі, саборамі, загагулінамі. Усё гэта падае больш марудна, чым калі б яно падала ў беспаветранай прасторы. Пасля адзін за адным падаюць тры скарпіёны і, нарэшце, варопаўка і скарабей гэты ўжо падае з маруднасцю проста адчайнай, ванітаваць нават хочацца ад гэтай маруднасці.
ЮНАК (крычыць з усяе сілы). Неба звар’яцела. (Глядзіць на неба.) Хадзем хутчэй. (Штурхае Дзяўчыну перад сабою.)
Уваходзіць Рыцар у велізарных даспехах. За ім ідзе Карміліца. З-за велізарных цыцак, якія яна змушана падтрымліваць абедзвюма рукамі, ёй нават дыхаць цяжка.
РЫЦАР. Пакінь свае грудзі ў спакоі. Дай мне твае пакункі.
КАРМІЛІЦА (пранізліва крычыць). А-а-а!
РЫЦАР. Дурная! Што на цябе найшло?
КАРМІЛІЦА. Нашая дачка там, з ім.
РЫЦАР. Ды няма ніякай дачкі, цішэй!
КАРМІЛІЦА. Кажу табе, што яны цалуюцца.
РЫЦАР. Дык, па-твойму, я павінен з глузду з’ехаць, раз яны цалуюцца?
КАРМІЛІЦА. Казірод.
РЫЦАР. Матрона.
КАРМІЛІЦА (запускае рукі на дно сваіх кішэняў, гэткіх самых вялізных, як яе цыцкі). Сутэнёр. (Кідае яму пакункі.)
РЫЦАР. Есці...
Карміліца ўцякае.

(Дастае з кожнага пакунка кавалак швейцарскага сыру. Раптам закашляўся і давіцца. З набітым ротам.) Ік. Ік. Падай мне свае цыцкі. Падай мне свае цыцкі. Куды яна ўцякла? (Уцякае сам.)

Вяртаецца Юнак.
ЮНАК. Я ўбачыў, я даведаўся, я зразумеў. Тут народны пляц, святар, халодны шавец, зеляніна, цвінтар царквы, ліхтар бардэля, шалі правасуддзя. Я не магу болей!
На сцэну выходзяць, бы цені, Святар, Вартаўнік, Гаспадыня публічнага дому, Суддзя, Зяленіўшчыца.
Я яе згубіў, аддайце яе мне.
УСЕ (на розныя галасы). Каго, каго, каго?
ЮНАК. Маю жонку.
ВАРТАЎНІК (з тоўстаю пысай). Вашу жонку?.. Ды вы жартаўнік!
ЮНАК. Жартаўнік? Можа, яна твая жонка?
ВАРТАЎНІК (ляпае сябе па лобе). Можа й так! (Хутка выходзіць.)
СВЯТАР (адыходзіць ад астатніх, праводзіць рукою па шыі Юнака, нібыта ў спавядальні). На якую частку яе цела вы спасылаецеся найчасцей?
ЮНАК. На Бога.
СВЯТАР (збянтэжаны, пачынае размаўляць са швейцарскім акцэнтам). Але гэта не робіцца больш. Мы не чуем гэта вухам. Трэба запытацца аб гэтым у вулканаў і землятрусаў. Наш брат насычаецца ў спавядальні маленькімі подласцямі людзей. І ўсё гэта, гэта ўсё жыццё!...
ЮНАК (збянтэжаны). Праўда... Гэта жыццё... Ну што ж, усё праходзіць.
СВЯТАР (захоўваючы швейцарскі акцэнт). Так, так.
У гэтае імгненне на сцэну раптам апускаецца ноч. Зямля скаланаецца. Грукоча пярун, маланкі зіхацяць, вымалёўваюцца зігзагі, ва ўсіх накірунках. У гэтых зігзагах бачныя ўсе персанажы. Яны ўцякаюць, замінаюць адно аднаму, падаюць на зямлю, зноў падымаюцца і бягуць, што ўтрапёныя.
Раптам чыясьці велізарная рука хапае за валасы Гаспадыню публічнага дому, валасы загараюцца, і шэвелюра ў полымі разрастаецца на вачах цела!
ЗВЫШНАТУРАЛЬНЫ ГОЛАС. Сука, паглядзі на сваё цела!
Цела Гаспадыні публічнага дому пад ашклянелымі гарсэтам і спадніцаю паўстае перад усімі зусім голым і брыдзюшчым.
ГАСПАДЫНЯ ПУБЛІЧНАГА ДОМУ. Адпусці мяне, Божа. (Кусае Госпада Бога за запясце).
Сцэна — у велізарным фантане крыві. Успыхвае маланка, зіхаціць даўжэй за папярэднія, і відаць Святара — той жагнаецца. Аднаўляецца святло — усе персанажы мёртвыя, трупы іх раскінутыя на зямлі ва ўсе бакі. Застаюцца адно Юнак і Гаспадыня публічнага дому. Яны жаруць адно аднаго вачыма.

(Падае ў абдымкі Юнака. З уздыхам ачомваецца ад мацнейшага любоўнага спазму.) Распавядзіце, як гэта з вамі здарылася.

Юнак закрывае твар рукамі. Вяртаецца Карміліца. Пад пахаю яна нясе, бы які пакет, Дзяўчыну. Тая мёртвая. Яна выпадае з рук Карміліцы на зямлю, разбіваецца, робіцца плоская, што ладка. У Карміліцы больш няма цыцак. І яна зусім плоская. Тут уваходзіць Рыцар, кідаецца на Карміліцу і жудасна трасе яе.
РЫЦАР (люта). Куды ты іх дзела? Дай мне мой швейцарскі сыр.
КАРМІЛІЦА (какетліва). Вось. (Зрывае сваю адзежу.)
ЮНАК (хоча ўцячы, але дранцвее, што лялька, павісае ў паветры, гаворыць, бы вястун). Не рабі зла маме.
РЫЦАР. Праклятая. (Закрывае ад страху вочы пакрывалам.)
Безліч скарпіёнаў выносяць знізу адзежу Карміліцы і пачынаюць множыцца ў гэтай адзежы. Адзежа поўніцца целам, тое пульхне, трэскаецца, шклянее і зіхаціць, бы сонца. Юнак і Гаспадыня публічнага дому ўцякаюць як трэпаніраваныя.
ДЗЯЎЧЫНА (падымаючыся, аслепленая). Дзева Марыя! Ах, гэта тое, што ён шукаў.
Каментар
Крывяны фантан — першы тэатральны эксперымент Антанэна Арто. Тэкст уваходзіць у зборнік Пупавіна лімбаў (L’Ombilic des limbes, 1925). Даследчыкі мяркуюць, што Крывяны фантан — пародыя на аднаактную п’есу Армана Салякру Шкляны шарык (La boule de verre, 1924), адкуль аўтар запазычвае дзеючых асоб і агульную сюжэтную схему. Аднак п’еса Арто ўспрымаецца як незалежны твор, і нават болей — яна дае яркае прадстаўленне пра метады і праблематыку творчага ўніверсуму аўтара: перабольшаная катастрафічнасць (а таму і сцэнічная немагчымасць) дзеяння, шакуючая трансгрэсіўнасць, распрацоўка тэм эратызму і сакральнага і іх перасячэнняў, перайначванне звыклых драматычных схем на ўмовах нестрыманай гульні ўяўлення. Усё гэта дае падставы разглядаць Крывяны фантан як першавобраз выпрацаванай пазней сістэмы тэатра жорсткасці.

Пераклад, выкананы Алесем Асташонкам, прыводзіцца паводле часопіса Крыніца (№5, 1995).
да ўсіх тэкстаў да ўсіх аўтар:ак
Made on
Tilda